امیر علی شیر نوائی و نقش او در توسعه تاریخ نگاری دوره سلطان حسین بایقرا

الأمير علي شير النوائي و دوره في تطوير التأريخ في عهد السلطان حسين بايقرا

Doi: http://dx.doi.org/10.48117/Diwan.2022.15

بهادر بهروز

چکیده
با به قدرت رسیدن سلطان حسین بایقرا در هرات و توجه او به توسعه فرهنگ و هنر در این دوره، شهر هرات دوباره مر کز علم، فرهنگ، ادب و هنر گردید. علما، شعرا، فضلا، نویسندگان و مورخانی بزرگی در این دور با حمایه دربار گرد هم آمده و دست به خلق آثار بزرگ علمی، ادبی، هنری، تاریخی و فرهنگی زدند و مکاتب مختلفی را اساس گذاری نمودند. یکی از مکاتب شکل گرفته در این دوره مکتب تاریخ نگاری هرات بود که با حمایه امیر علیشیر نوائی و مورخان بزرگ دیگر در این دوره بوجود آمده بود. این مکتب که تدوام نهضت تاریخ نگاری دوره مغولی، ایلخانی و تیموری بود که با پیروی از سنت تاریخ نگاری گذشته، فرهنگ تاریخ نویسی جدیدی را مروج گردانید و رونق تاریخ نگاری این دوره حتی بعد از پایان یافتن حکومت تیموریان زنده باقی مانده و به دربار بابریان هند و صفویان ایران رسانده شد.
یکی از مورخان این مکتب که بانی و حامی این نهضت تاریخ نویسی بود امیر علی شیر نوائی است، آثار تاریخی باقی مانده از او بیانگر دسترسی اش به علم تاریخ و علاقه تاریخ نویسی او میباشد. نوائی به تاریخ نگاهی فرهنگی و اجتماعی گونه داشت و در سبک تاریخ نویسی او تداخل ذهنیت ادبی و فرهنگی اش بیشتر تاثیر داشته، کتاب و رساله های تاریخی باقی مانده از او قابل اهمیت هستند. جایگاه دیگر نوائی علاقه و پشتیبانی بی حد او به تاریخ و تاریخ نویسی این دوره است، کتاب خانه بزرگ تاریخی او و حمایت او از مورخان باعث توسعه نهضت تاریخ نگاری در این دوره گردیده بود. ظهور مورخان بزرگی مانند خواند میر، کاشفی، سمرقندی و دیگران در این دوره و خلق آثار زیادی تاریخی تقدیم شده بنام او، همه بیانگر تاثیر و نقش عمیق او در تاریخ نگاری این دوره میباشد.

:واژه های کلیدی: تیموریان، هرات، امیر علی شیر نوائی، سلطان حسین بایقرا، تاریخ نگاری

الملخص
لمّا جلس السلطان حسين بايقرا الذي كان يهتم بالعلم وأهله على كرسيّ السلطنة؛ أصبحت هراة مركز العلم والثقافة والفن والأدب مرة أخرى، حيث اجتمع فيها العلماء والشعراء والكتّاب والمؤرّخون، وألّفوا تآليف قيّمة في العلوم والفنون والثقافات والتواريخ والآداب. وقاموا بتأسيس مدارسَ متعددة؛ منها مدرسة التأريخ التي أُسّست بحماية من الأمير علي شير النوائي والمؤرخين الكبار في هذا العهد. وفي الحقيقة كانت هذه المدرسة استمرارًا لحركة التأريخ المغولي والإيلخاني والتيموري، إلا أنها ظهرت على منهج جديد في ثقافة التأريخ، وظلّت مستخدمة مزدهرة حتى بعد زوال الدولة التيمورية في عهد سلطنة مغول الهند والصفويين في إيران. ويُعد الأمير علي شير النوائي مؤسس هذه النهضة التأريخية ومن مؤرخيها، والآثار التأريخية التي خلّفها النوائي تدلّ على تمكّنه من علم التأريخ واهتمامه بمدرسة الـتأريخ. وكان الأمير علي شير النوائي ينظر إلى التأريخ نظرة ثقافية واجتماعية، وكانت الفكرة الأدبية والثقافية أكثر تأثيرًا في أسلوبه التأريخي، وله كتب ورسائل تأريخية بالغة الأهمية. وما جعل النوائي في مكانة مرموقة؛ اهتمامه الشديد بالتأريخ وكتابته، ومكتبته التأريخية الغنية، وحمايته من المؤرخين التي أدّت إلى تطوير النهضة التأريخية في هذا العصر، وظهور المؤرخين الكبار مثل خواند مير، والكاشفي، والسمرقندي وغيرهم في هذا العهد، وتأليف آثار تأريخية ضخمة باسمه، وكلّ ذلك يؤكّد دوره البارز في نهضة التأريخ وتطويره في هذا العهد.

:الكلمات المفتاحية: تیموریان، هرات، امیر علی شیر نوائی، سلطان حسین بایقرا، تاریخ نگاری