مروری بر خانواده خوارزمشاهیان بر اساس تاریخ مجمع الانساب و تحقیقات مدرن

لمحة عن عائلة الخورازميين من خلال كتاب مجمع الأنساب و البحوث الحديثة

Doi:  http://dx.doi.org/10.48117/Diwan.2021.4

    عزت الله ذکی و مصطفی آققوش

ORCID ID: 0000-0001-6327-8278    &   ORCID ID: 0000-0001-6571-7377

چکیده

خوارزم معروف به خیوه در غرب اوزبیکستان فعلی در بین دریای خزر و دریای آرال واقع شده است. همه حاکمان که در راس خوارزمشاهیان بودند به لقب خوارزمشاه معروف بودند. بنابر بر نقل منابع موثق تاریخ اسلام و تحققات مدرن معلوم می شود سه سلسله ی تحت عنوان خوارزمشاهیان در منطقه خوازرم تورکستان فرمانروای نمودند. اولین خاندان که در منطقه حکمرانی کردند آل افریغ هستند که از سالهای امپراطوری پارس شروع و تا سال ۹۹۵ میلادی موجودیت شان را حفظ نمودند. خاندان دوم مأمونی ها هستند که در بین سالهای ۹۹۵ -۱۰۱۷ میلادی بر منطقه تسلط داشتند. سلطنت سوم موضوع بحث مان آل آلتونتاش هستند به سرکرده گی حاجب آلتونتاش تحت حمایت سلطان محمود غرنوی درخوارزم حکمرانی کردند. اولاد آلتوناتش بعد از محاربه دندنقان به سلجوقیان پیوستند. اگرچه سلطان آلپ ارسلان پس از لشكركشی مانگیشلاك در سال ۱۰۶۵ میلادی این منطقه را به پسرش ایاز داد، اما در سال ۱۰۶۶ میلادی در دوره های آلپ ارسلان و ملكشاه به والیان محلی تحویل داده شد. سلطان ملکشاه تصرف و درآمدهای خارزم را به تاجدار (تاشدار) خود انوش تگین گارچه یی (قره چه یی)داد. با این حال اگرچه آنوش تگین به عنوان فرماندار وظیفه اجرا می نمود اما یكی از توركان قیبچاقی بنام خوارزمشاه ایککینچی عملاً حاكمیت خوارزم را بدست داشت. پس از مدتی  در جریان نبردهای تاج و تخت که در دولت سلجوقی رخ داد،ایکكینچی بر اساس دعوت سلطان بركیارق با ده هزار سوار خود در مسیر خراسان به راه افتاد. هنگامی که او در سال ۱۰۹۷ به مرو آمد، توسط قودان و یاروقتاش، دو امیر قدرتمند آن دوره  کشته شد و نیروهایش پراکنده شدند. بر این اساس  برکیارق  که حبشی بن آلتونتاش را به صفت والی خراسان گماشته بود به تعقیب قاتلان ایککینچی روان کرد. آلتونتاش امر سلطان برکیارق را موفقانه به انجام رسانده، قطب الدین محمد  پسر آنوش تگین را به فرمانداری خوارزم منصوب کرد. بنابر این  در سال ۱۰۹۷ میلادی سلسله خوارزمشاهیان تأسیس شد. قطب الدین محمد اولین کسی بود که از طرف سلجوقیان بر منطقه حکومت می کرد. درباره تورک بودن آنوش تگین جد خانواده خوارزمشاهیان تردیدی نیست. فقط او به کدام قبیله تورکها تعلق داشت مشخص نیست. قابل آوریست که خوارزمشاهیان تا حمله مغولها بالای دنیای اسلام (۱۲۲۰میلادی) در منطقه حاکمیت داشتند.

.واژه های کلیدی: خوارزمشاهیان، مجمع الانساب، سلجوقیان، مغولها

          ملخص

يقع منطقة خوارزم المعروف باسم خيوة  بين بحر خزر وبحر آرال ، في غرب أوزبكستان اليوم. عُرف جميع الحكام الذين حكموا خوارزم باسم خوارزمشاه. وفقًا للمصادر الأساسية لهذه الفترة والسجلات في الدراسات الحديثة ، يُلاحظ أن ثلاث سلالات تحت اسم خوارزمشاهیة. حكمت منطقة خوارزم في تركستان. السلالة الأولى التي حكمت المنطقة هي آل افریغ بدءًا من الإمبراطورية الفارسية واستمرت حتى عام ۹۹۵. السلالة الثانية التي سادت في خوارزم هي المأمونيون ، الذين حكموا المنطقة بين  ۹۹۵ -۱۰۱۷ السلالة الثالثة التي اتخذت الحريرية تحت حكمها هي آل آلتونتاش ، المنتسبون إلى الغزنويين ، وهو موقع بحثنا الرئيسي. دخل خوارزم آل آلتونتاش تحت حكم السلاجقة تحت قيادة طوغرول بك بعد حرب دندنقان عام ۱۰۴۰.

أعطى السلطان ألب أرسلان المنطقة لابنه أياز بعد غزو منغیشلاق عام ۱۰۶۵. ومع ذلك ، فقد تم تسليمها إلى حكام محليين في عام ۱۰۶۶ في عهد السلطان ألب ارسلان ومليكشاه. بعد فترة ، ترك مليكشا مجموعة المنطقة إلى تاشدار الخاصة به ، أنوشتکین قاراجه ی. على الرغم من أن أنوشتیکین كان مسؤولاً رسميًا عن المنطقة ، إلا أن خوارزمشاه إكينجي ، أحد أتراك قیبجاق، كان يديرها. في هذه الأثناء ، عندما اندلع الصراع على العرش في الدولة السلجوقية ، انطلق خوارزمشاه إكينجي إلى خراسان مع عشرة آلاف من الفرسان بدعوة من السلطان بركياروق. ولكن عندما جاء خوارزمشاه إكينجي إلى مرو عام ۱۰۹۷، قُتل على يد أمراء أقوياء في تلك الفترة ، قودان وياروقتاش  وتشتت قواته. بناءً على ذلك ، أرسل السلطان بركياروق حاكم خراسان حبش ابن التونتاق بعد قتلة خوارزمشاه إكينجي. نجح حبش بن التونتاق في الوفاء بأمر السلطان بركیاروق وعين قطب الدين محمد ابن تاشدار أنوشتکین حاكمًا لخوارزم. وهكذا ، في عام  ۱۰۹۷ تم إحياء سلالة خوارزمشاهیة مرة أخرى. كان قطب الدين محمد أول من حكم المنطقة نيابة عن السلاجقة. على الرغم من أنه لا يوجد شك في أن تاشدار أنوشتکین الذي كان سلفًا لسلالة خوارزمشاهیة هو تركي الاصل ، إلا أنه لا يُعرف إلى أي قبيلة تركية ينتمي إليها. سیطرت الخوارزمشاهیون في المنطقة حتى غزو منغول ۱۲۲۰عاما.

.الكلمات مفتاحية: الخوارزمیون، مجمع الأنساب، السلاجقه، المغول